Politiek-ambtelijke verhoudingen - Waar staan we?

Goede en correcte verhoudingen waarin burgemeester, college en raad en algemeen directeur, managementteam en administratie elkaars rollen respecteren en beamen, vormen een lokaal bestuur om tot een perfect geoliede machine: geen “wij-of-zij”, maar een “wij en-zij-verhaal”.

Goede verhoudingen zorgen voor gemotiveerde ambtenaren, waarvan een deskundige en creatieve expertise mag worden verwacht, en voor politici die ruimte creëren en waardering hebben voor het ondersteunend werk, beslissingen nemen en die kaderen, ook intern. Een positieve samenwerking is bepalend voor de werking en de uitstraling van het lokaal bestuur.

Minder goede verhoudingen daarentegen worden gekenmerkt door een star en onvoorwaardelijk primaat van de politiek, met druk op ambtenaren en onvoldoende respect voor hun adviserende en ondersteunende rol, en een niet te miskennen weerslag op de werking van het bestuur én op zijn aantrekkelijkheid als werkgever. Wat zijn de ervaringen van de (adjunct-)algemeen directeurs? En hoe kunnen we politiek-ambtelijke verhoudingen onderzoeken en de impact ervan eventueel meten?

In de academische bijdrage beschrijven Filip De Rynck, emeritus hoogleraar bestuurskunde UGent, en Karolien Dezeure, manager, een kwalitatief onderzoeksproject over exits van algemeen directeurs uit de lokale besturen. De auteurs plaatsen het professioneel afscheid in een brede context van persoonlijke, bestuurlijke en omgevingsfactoren en bekijken de gevolgen op verschillende niveaus. Zij stellen vast dat op mesoniveau politiek-ambtelijke verhoudingen een doorslaggevende factor vormen bij het voortijdig vertrek van algemeen directeurs. De analyse is helder, verder aanvullend onderzoek is nuttig. Als (tegen)reflectie bij die vaststellingen herinnert de redactie in een kadertekst van redactielid Herwig Reynaert aan de bevindingen van de enquête van 2023 bij de algemeen directeurs en adjunct-algemeendirecteurs, uitgevoerd door het Centrum voor Lokale Politiek (CLP): de jobtevredenheid bij de hoofden van de gemeentelijke administratie tekende zich toen duidelijk positief af. Dit neemt niet weg dat de relevante vaststellingen binnen de academische bijdrage nopen tot een verscherpte aandacht voor mogelijke evoluties als gevolg van het primaat van de politiek in beweging.

In de cases maken we een praktische omslag met positieve verhalen die tot voorbeeld kunnen strekken in een queeste naar de (nooit) perfecte politiek-ambtelijke verhoudingen.

Aangezien skillsets en visies van politici en algemeen directeurs idealiter niet zo ver uit elkaar liggen, bevragen we in twee interviews twee algemeen directeurs met een “politiek verleden”. Gert Eeraerts, algemeen directeur Stad Mechelen en gewezen kabinetschef van minister Somers, gelooft sterk in positieve politiek-ambtelijke verhoudingen en licht diverse concrete actieplannen toe om deze nog te verbeteren. Hij argumenteert waarom het primaat van de politiek geen bedreiging vormt voor de algemeen directeur.

Carl Vereecke, algemeen directeur in Oostrozebeke en tevens gewezen burgemeester, schepen en gedeputeerde Provincie West-Vlaanderen, pleit voor respectvolle samenwerking en beschrijft in welke mate de brillen van burgemeester en algemeen directeur al dan niet verschillend kijken naar dezelfde realiteit. Hij verduidelijkt zijn concrete aanpak bij het optimaliseren van de politiek-ambtelijke verhoudingen in Oostrozebeke en schetst hoe zijn ervaring als lokaal politicus daarin van specifiek nut was.

Vervolgens is het tijd voor een nadere blik op specifieke good practices binnen enkele lokale besturen.

Veerle Goethals, algemeen directeur De Pinte, schetst hoe zowel in de afsprakennota als in de deontologische codes duidelijke afspraken over omgang met en communicatie tussen mandatarissen en personeel werden vertaald naar de reguliere werking. De auteur geeft ook aan wat de organisatie leerde uit een aanbeveling van Audit Vlaanderen.

Wim Haest, algemeen directeur Houthalen-Helchteren, doet het relaas van de uitbouw van een nieuw organisatie- en dienstverleningsmodel en hoe dat aanleiding gaf tot een nauwere politiek-ambtelijke samenwerking. Het koninginnenstuk daarbij was de creatie van een “strategisch college” (als wekelijkse vergadering van MAT en college). De auteur duidt de voordelen van de innovatieve werkwijze, maar verzwijgt ook de aandachtspunten niet.

Het thema wordt afgerond met de resultaten van een doctoraatsonderzoek van Nicolai De Wulf, wetenschappelijk onderzoeker UGent. Welke typologieën van kabinetschefs bestaan er, wat is hun beleidsrol en wat betekent het allemaal voor het functioneren van de algemeen directeur en de werking van de gemeentelijke diensten? Hoewel kabinetten zich quasi uitsluitend situeren in de centrumsteden, biedt deze bijdrage – op algemene wijze – een reeks interessante inzichten in het primaat van de politiek.

Na het thema verpozen we niet, maar gaan door op het elan met twee bijdragen van ABB.

De eerste bijdrage, van de hand van Stef Keunen en Ann François (Team lokale organisatie en werking), bevat de tweede episode van het verkiezingsfeuilleton. Op het menu: het initiatiefrecht van de stemmenkampioen, in een glasheldere uiteenzetting. Wat is het, wie doet wat en wanneer? En welke rol is er weggelegd voor de algemeen directeur?

De tweede ABB-bijdrage gaat als toezichtsrubriek in op de deontologische code. Lenny De Vos, Team lokale samenwerking, verzelfstandiging en personeel, diept niet enkel de wettelijke bepalingen uit. De concrete voorbeelden uit de praktijk en de aandacht voor codes met eigen accenten op specifieke thema’s bieden richting en inspiratie voor de zoekende (adjunct-)algemeen directeur.

De V-ICT-OR-rubriek blikt terug op het thema. Voorzitter Eddy Van der Stock wijst op de impact van goede politiek-ambtelijke verhoudingen inzake ICT, zowel op regionaal als lokaal vlak: samenwerking als voedingsbodem voor digitaal succes. Met een ruime waaier aan concrete voorbeelden van succesvolle lokale digitale transformatie wijst hij de weg.

In dialoog opent de grenzen naar het Limburgse Herk-de-Stad. Ann Sevenoo, algemeen directeur Bever, ontmoet er haar collega Nathalie Creten. Op het vrijgeweide gaat het boeiend gesprek onder meer over thuiswerk, professionele ervaringen in de privésector en (on)mogelijke fusies.

We ronden het nummer af met een verslag van de succesvolle Summer School van Exello.net in Gent. Kurt Parmentier, algemeen directeur Wevelgem, brengt ons verslag uit, in woord en beeld.

Hebben bijgedragen aan dit nummer

Jean Pierre Van Speybroeck (Hoofdredacteur Impuls) | Filip De Rynck (Emeritus hoogleraar bestuurskunde UGent) | Karolien Dezeure (Manager) | Herwig Reynaert (Centrum voor lokale politiek, UGent) | Carl Vereecke (Algemeen directeur Gemeente Oostrozebeke) | Veerle Goethals (Algemeen directeur Gemeente De Pinte) | Wim Haest (Algemeen directeur Gemeente Houthalen-Helchteren) | Nicolai De Wulf (Onderzoeker Vakgroep bestuurskunde en publiek management UGent) | Stef Keunen (Lokale organisatie en werking Agentschap Binnenlands Bestuur) | Ann François (Lokale organisatie en werking Agentschap Binnenlands Bestuur) | Lenny De Vos (Lokale samenwerking, verzelfstandiging en personeel Agentschap Binnenlands Bestuur) | Eddy Van der Stock (Voorzitter V-ICT-OR) | Nathalie Creten (Algemeen directeur Stad Herk-de-Stad) | Kurt Parmentier (Algemeen directeur Gemeente Wevelgem)