Het Steunpunt Bestuurlijke Vernieuwing (een consortium van onderzoekers vanuit verschillende universiteiten) is momenteel bezig met vier langdurige onderzoeksprogramma's die cruciale problematieken bestuderen die verbonden zijn met de toekomst van lokale besturen in Vlaanderen:
- bestuurskracht (decentralisatie, fusies,...)
- regiovorming
- het Gemeentefonds
- lokale democratie
Daarnaast is er door minister Bart Somers, bevoegd voor binnenlands bestuur, een bijzondere bijkomende opdracht gegeven aan het SBV om de onderzoeksthema's vanuit een horizontaal perspectief te bekijken: wat is de toekomstvisie op lokaal en binnenlands bestuur dat het kader biedt voor die thema's?
Het resultaat van die academische oefening werd nu voorgesteld in een rapport.
Wat onthouden wij bij MATconnect (onder andere) uit het rapport:
- Er werden elf grote maatschappelijke uitdagingen gedefinieerd waarbij lokale besturen een belangrijke rol spelen in de aanpak ervan. Het niveau van lokale besturen kan dus zeker niet onderschat worden in hun maatschappelijke relevantie.
- Een hervormd binnenlands bestuur vergt enerzijds grotere en sterkere lokale besturen en anderzijds een Vlaamse overheid die voor die opgaven samenwerkt met lokale besturen en zich samen met de lokale besturen en maatschappelijke organisaties reorganiseert voor beter geïntegreerd gebeidsgericht beleid. Daarvoor is sterkere volksvertegenwoordiging nodig, zowel op lokaal als Vlaamse niveau. Op lokaal niveau is er dus nood aan sterkere mandatarissen.
- Samenwerking met de burger en lokale organisaties is evenzeer heel belangrijk op lokaal niveau.
- Bestuurskrachtige lokale besturen zijn nodig, waarbij komaf wordt gemaakt met eenpersoons- of geenpersoonsdiensten. Er is nood aan een stabiele, sterke ambtelijke organisatie die kennis borgt en op expertise steunt. Daarvoor is voldoende personele en financiële capaciteit nodig. Een goede kennis- en compententieopbouw binnen lokale besturen is dus cruciaal om politieke ambities te realiseren. Sterke civil servants met de nodige omkadering en structuren zijn uiterst belangrijk.
- Fusies worden aangeraden om interne en externe bestuurskracht te versterken. Fusies bieden mogelijkheden om de doelmatigheid te verhogen en voor de democratische kwaliteit. Maar in dezelfde beweging worden ook intergemeentelijke samenwerkingen aangeraden als een alternatief om tot schaalvergroting te komen. Al zitten daar ook limieten op en zijn veel kleinschalige vormen van samenwerking een indicatie van de noodzakelijke opstap naar fusie, zeker als er binnen die samenwerkingsvormen eerstelijnsdienstverlening wordt aangeboden.
- Fusies worden ook beschouwd als een manier om lastige en politiek delicate vraagstukken aan te kunnen. De onderzoekers spreken over sterk politiek leiderschap om het verschil te maken. Dit om de afstand tot de politiek te verkleinen en het vertrouwen te vergroten.
- De onderzoekers pleiten ervoor om de fase van vrijwillige fusies te verlaten en om daarbij een sterkere sturing van uit de Vlaamse overheid te krijgen. Zij zien immers enkele fusiebewegingen die niet altijd ingegeven zijn vanuit de doelmatigheid van een sterk lokaal bestuur, maar eerder vanuit emotie en doelen op korte termijn. Hier komt het systeem van referentieregio's ter sprake in de nota, verwijzend naar de bestaande politie- en eerstelijnszones.
- Fusies (en dus minder maar sterkere lokale besturen) zijn ook een noodzakelijke voorwaarde om de beleidsambities van de Vlaamse overheid te realiseren. Dit moet dus leiden tot bovenlokale of gebiedsgerichte bestuurvormen die beter werkbaar en bestuurbaar zijn, maar ook sterker aan te sturen en beter democratisch te controleren zijn.
- De onderzoekers adviseren tot definitieve afbouw van de provinciebesturen, maar formuleren gelijktijdig ook enkele twijfels daarbij.
- ...
Het uitgebreide rapport van het onderzoeksteam is ondertussen ook beschikbaar via MATConnect.
Vanuit de redactie zullen we verdere debatten en een eventuele implementatie van de onderzoeksresultaten in de praktijk uiteraard op de voet volgen. Het beloven sowieso, zoals steeds, boeiende tijden te worden voor de lokale besturen.
