“Burgers zijn heel nabij deze dagen. Zeker in COVID19-tijden. Toen mensen thuis waren regende het mailtjes op mijn kabinet met opmerkingen over het openbaar domein.“
“Mijn burenbemiddelaars moeten meer dan ooit aan de slag om samenlevingsissues aan te pakken in deze superdiverse samenleving.”
“De gemeenteraad is een schouwtoneel waar meerderheid en oppositie telkens hetzelfde script lijken te spelen. Zelfs als er een heel mooi idee is waar in principe een grotere politieke meerderheid het mee eens zou kunnen zijn, geraken we niet uit onze partijpolitieke hokjes. Soms vraag ik me zelfs af ‘Is dit nog democratie?’, ook al ben ik verkozen door het volk.”
“Mijn team wil graag zelfsturend werken en ik ben een coachend leidinggevende en ondersteun dit idee graag, maar we botsen op de aloude hiërarchie en de formele restricties van een lokaal bestuur. Dagelijks voel ik de weerstand en de spanning.”
Herken je je in één van deze situaties?
Het lokaal bestuursvlak, zowel in de politieke arena als op voor wat de gemeente of stad als werkgever betreft, ondergaat grote veranderingen. De uitdagingen zijn enerzijds contextspecifiek en anderzijds zeer herkenbaar als we even uitzoomen.
We komen van een wereld waar lineaire vooruitgang de leuze was en de samenleving mooi en maakbaar, waar langetermijnplannen konden gemaakt worden en waar projectuitkomsten al vastlagen voor een project van start ging. Ik schrijf dit in de verleden tijd. Een deel hiervan is vandaag nog waar maar meer en meer voelen we dat deze tijden voorbij zijn. De wereld is in een sneltempo in transitie naar wat we ook wel eens een VUCA-wereld noemen: volatile, uncertain, complex en ambiguous. Die transitie bepaalt heel sterk het speelveld waarin lokale besturen opereren. Het zet de relatie tussen burger en politiek nog verder onder druk en schept terzelfdertijd ook kansen om hier een diepgaande transformatie te realiseren. Deze transitie heeft effecten op de werkvloer en op het samenwerken met elkaar. In coronatijden werd dit nog verruimd en versterkt: louter kennis en expertise volstaan hoe langer hoe minder – naast IQ is er veel EQ nodig als je mensen wil aansturen of beter coachen. In uitdagende tijden staat de relationele bedrading van teams onder druk. Er is de roep naar meer gedeeld leiderschap en tegelijkertijd vragen mensen om grenzen, grenzen die ze zelf soms niet meer kunnen trekken. De grens tussen privé- en werktijd was al aan het vervagen, nu vervaagt ook het onderscheid tussen privé- en werkplek. Het hokjesdenken en het compartimenteren van bevoegdheden werden danig onder druk gezet nu de vraagstukken globaal (pandemisch?) en meer gelaagd zijn. Een hernieuwde samenhang van alles dringt zich op en tegelijk willen we ook graag eenvoud in het leven en in het werk.
Deep democracy is een methode die past bij deze transitietijd. Wij vullen het hierboven vermelde letterwoord VUCA enigszins anders in, als een oproep naar mensen in een leidinggevende positie om in het begeleiden van mensen deze leidraad mee te nemen: Vision – Understanding – Clarity – Agility.
De definitie van leiderschap die wij vandaag voorstellen is:
"Een leider is een hoeder die helder een visie en intentie kan vormgeven, daarbij de context en de mensen begrijpend, en wendbaar luisterend naar elke stem.”
Dit houdt in dat we iedereen empoweren om leiderschap op te nemen. Alleen al in het zeggen wat moet gezegd worden, kan je een verschil maken. Denk maar aan Rosa Parks die bleef zitten op de bus en zo een hele burgerbeweging mee aanstak.
Wat is deep democracy?
Deep democracy vertrekt vanuit een visie die kritische vraagtekens plaatste bij ons huidig meerderheidsdemocratisch [TZ1] model. Een model dat zijn verdienste heeft bewezen en ooit een ongelofelijke vooruitgang betekent heeft tegenover meer autocratische modellen, maar we zijn er nog niet. Eén stap verder pleit deep democracy voor manieren van samenwerken waarbij we de wijsheid van de minderheid beluisteren en inbedden. We gaan ervan uit dat als er een minderheid is bij een besluit, die minderheidspositie een ingangspoort kan zijn om als collectief tot meer wijsheid te komen. Bovendien win je aan gedragenheid als die minderheid niet steeds op de weerstandslijn hoeft te gaan zitten. Deze visie vertaalt zich in heel hanteerbare concrete tools die ingezet kunnen worden in een context waar co-creatie en inclusie beoogd worden. De methode is niet wars van het aanpakken van conflict en ziet conflict zelfs als een weg naar creativiteit en innovatie. We dekken het verschil niet toe, maar gaan het uitvergroten. Zet twee mensen in de ruimte en laat hen spreken: ze hebben veel gemeen, maar ze zijn ook heel verschillend. Waarom zouden we dit verschil niet optimaal gaan benutten? Toegegeven, dit is ongewoon, maar we leven dan ook in bijzondere tijden.
Ongewoon? Dat merkte ook Petra De Sutter, opgetekend door Filip Rogiers in De Standaard van 28 november 2020.
Petra De Sutter grijpt terug ten volle terug naar de essentie, getuige daarvan haar eerste optreden in het parlement. Ze nam de moeite om elke vragensteller – zestien in totaal – uitgebreid te antwoorden. Zelfs Vlaams Belang feliciteerde haar daarvoor. ‘Dit hebben we hier nog nooit meegemaakt, een minister die luistert.’ Toen ze zei dat ze haar nota zou aanpassen aan de inbreng van het parlement, bracht ze de commissievoorzitter zelfs in verlegenheid: ‘Mooi, maar euh, het protocol laat dat niet toe. We moeten de tekst zoals hij nu voorligt goed- of afkeuren.’
Uit: PORTRET PETRA DE SUTTER - ‘Ik ben een civil servant en ik ben er trots op’ (door Filip Rogiers https://www.standaard.be/cnt/dmf20201126_96642443)
Ook op lokaal vlak biedt deep democracy voordelen om tot beslissingen te komen die rekening houden met alle betrokkenen én zo duurzamer uitgerold kunnen worden. Verschillende gemeenten in Vlaanderen gingen reeds aan de slag om op die manier de vruchten te plukken, of het nu gaat over een interne besluitvorming dan wel een publiek project. Bekijken we even een concrete case?
De Grond Der Dingen – Stad Mechelen zocht en vond een invulling voor 20.000 m²
De Grond der Dingen (www.degrondderdingen.be). Dit project startte vanuit de stad, een theaterhuis en het stadsmuseum. De basispremisse was: hier is 20.000 m² grond, wat willen jullie daar als Mechelaars mee doen? Boven alle verwachtingen bleven de ideeën maar binnenstromen, maar grond is schaars, dus dan moeten er keuzes gemaakt worden en moeten ideeën geselecteerd worden en verder uitgewerkt worden tot ze levensvatbaar zijn, en dan komen ook regels en wetten om de hoek kijken van wat mogelijk is. In zo’n co-creatief burgerparticipatieproces is het heel belangrijk om helder het speelveld af te bakenen, zoveel mogelijk inclusieve besluiten te nemen en de spanningen aan te gaan in plaats van ze uit de weg te gaan. Onze begeleiding bestond uit het faciliteren van dialoogsessies tijdens de Soirées Carrées, het helpen vormgeven van beslissingscriteria om ideeën te gaan selecteren, de tools aanleren aan interne procesbegeleiders, … Telkens vertrokken we van het idee om zoveel mogelijk van onderuit te werken en alle stakeholders aan boord te hebben. Dat wil bijvoorbeeld ook zeggen dat mensen van wie het idee niet geselecteerd werd toch heel waardevolle gesprekspartners bleven. En ook dat we bewust soms de tegenspraak opzochten door minderheidsstemmen het woord te geven die soms een radicaal andere kijk hebben op de stad.
Het mooiste moment voor mij was aan het einde van de Dag van de Grote Onderhandeling. 83 ideeën waren geselecteerd uit 240 inzendingen. In de zaal hing geen sfeer van teleurstelling, nee, het was een sfeer van overwinning en van verbondenheid, want samen hadden we de criteria bepaald en dus was de keuze voor iedereen een collectieve keuze. Iemand verwoordde het zo:
“Veel belangrijker dan dat mijn idee het is geworden, is dat ik vandaag beluisterd ben op een manier die ik helemaal niet gewend ben in deze samenleving waar ik met mijn zichtbaar andere roots vaak niet eens op het gesprek wordt uitgenodigd.”
